Agresivne i temeljne sankcije SAD i njenih saveznika protiv Moskve, te zaplena ruske imovine u inostranstvu izazvale su iznenađenje u Pekingu i pokrenule debatu o tome kako bi on mogao da se zaštiti od sličnog nasrtaja.
Od početka rata u Ukrajini oči Zapada i njegovih azijskih saveznika su uperene prema Pekingu u nastojanju da se utvrdi u kojoj meri je tamošnja vlada spremna da finansijski i politički podrži napor Rusije da se odupre širenju NATO saveza prema svojim granicama.
Puno je spekulacija o tome kakve vojne i političke lekcije bi iz postupaka Rusije ili ukrajinskog otpora mogla da izvuče Kina u odnosu na problem tajvanskog separatizma, o tome da li će najmnogoljudnija zemlja sveta pokušati da iskoristi neizvesnost i otkazivanje međunarodnog prava za intervenciju na Tajvanu, ili će upravo zbog razvoja situacije u Ukrajini odložiti ili potpuno odustati od eventualnog pokušaja da vojnim putem reintegriše svoju odbeglu ostrvsku provinciju.
Međutim, vrlo važan i jednako fascinantan je ekonomski aspekt uticaja rata u Ukrajini na politiku Kine, koji je složen i višeslojan. On, recimo, pored nošenja sa poskupljenjem energenata, metala i hemikalija, obuhvata i elemente kao što su potreba da se smanji zavisnost od uvoza nafte, gasa i uglja iz zapadnih zemalja i njihovih saveznika ili problem kako se zaštititi od sličnih sankcija u slučaju nekog budućeg političkog sukoba sa SAD i njenim satelitima.
Poznavaoci ekonomskih i političkih prilika u Kini pišu da je vlasti i poslovni svet u najmnogoljudnijoj zemlji sveta više od izbacivanja Rusije iz međunarodnog sistema za plaćanje SWIFT iznenadila zaplena sredstava ruske države u inostranstvu. Smatra se da su SAD i druge zapadne zemlje zamrzle oko 300 milijardi dolara ruskog novca, zlata i hartija od vrednosti u inostranstvu, što se u Kini doživljava kao jedna vrsta međunarodne finansijske piraterije.
Razlog za odsustvo iznenađenja kada je u pitanju isključenje iz SWIFT mreže je to što već postoji dobro poznat presedan – 2012. godine iz nje je izbačen Iran zbog svog programa razvoja nuklearnog oružja, a sličnom merom je priprećeno i Rusiji dve godine kasnije zbog aneksije Krima. Zapravo, Kina je upravo te 2012. godine počela da razmatra protivmere u slučaju da bude podvrgnuta istim sankcijama kao Teheran i 2015. pustila u rad sopstveni pandan SWIFT-u poznat kao “Prekogranični međubankarski sistem plaćanja” (CIPS).
I mada su Amerikanci zadržali imovinu avganistanske vlade u inostranstvu po dolasku talibana na vlast prošle godine, zaplena ruskih finansijskih poseda širom sveta je ipak šokirala političare u Kini, jer je Rusija mnogo veća i važnija ekonomija u svetskim razmerama.
Zaobilaženje SWIFT-a je moguće, ali zahteva velike napore i vreme
SWIFT je međunarodna telekomunikaciona mreža koja omogućava novčane transakcije i poslovanje među građanima, kompanijama i finansijskim institucijama i u koju je učlanjeno preko 11.000 finansijskih subjekata iz preko 200 zemalja. Ona se nalazi pod nadzorom deset centralnih banaka država i Evropske centralne banke, pri čemu funkciju glavnog nadzornika ima Nacionalna banka Belgije.
Plaćanje van njega je moguće, ali zahteva puno vremena i truda na usaglašavanju procedura, formata i na konverziji novca između svaka dva subjekta koji žele da međusobno obave finansijske transakcije, pa je isključenje iz njega prilično bolno.
Jedan od načina za rešavanje tog problema je formiranje sopstvene mreže plaćanja, kako je to učinila Kina, ali njen razvoj i širenje takođe zahtevaju vreme. Zapravo, da bi se Kina u određenoj meri zaštitila od eventualnog isključenja iz sistema SWIFT, smatraju eksperti u toj istočnoazijskoj zemlji, samo postojanje alternativnog sistema kakav je CIPS nije dovoljno, jer iza njega treba da stoji poželjna i jaka valuta.
To znači da bi Peking morao da intenzivira napore da juan postane željeno sredstvo plaćanja u međunarodnim transakcijama, što bi zahtevalo da kineska država u bitnoj meri odustane od njegove kontrole i izloži, odnosno, prepusti ga slobodnom trgovanju na svetskom tržištu novca.
Primera radi, prošle godine, ukazuju kineski ekonomisti, preko CIPS-a je izvršeno oko 14.500 transakcija, dok je kroz SWIFT prošlo preko 40 miliona poruka.
Inače, trenutno oko 76 posto svetske trgovine obavlja se dolarima i evrima, pa je internacionalizacija juana, valute koja, ističu stručnjaci, još uvek nije u potpunosti konvertibilna i važi za monetu koju prate značajni rizici, vrlo težak zadatak – u ovom času samo dva posto finansijskih transakcija u svetu vrše se u juanima.
Kina bi i uopšte u međunarodnim ekonomsko-političkim odnosima, morala da nastavi da radi na slabljenju finansijske hegemonije dolara, odnosno, ekonomske dominacije SAD i njenih saveznika.
U tom smislu treba napomenuti da su, recimo, Kina i Rusija održale nekoliko rundi razgovora usmerenih na prelazak na plaćanje sirovina i proizvoda sa dolara na juan, odnosno, rublju i na uključivanje ruskih preduzeća i banaka u kineski CIPS, kao i da je Kina pre nekoliko godina osnovala Azijsku banku za infrastrukturne investicije (AIIB), koja je alternativa za američko-japanski kapital koji dominira u znatno starijoj Azijskoj razvojnoj banci (ADB).
Peking je i važan član Nove banke za razvoj, šire poznate pod popularnim nazivom “banka BRIKS zemalja”.
Dalje, da bi ublažila udar eventualnih sankcija tipa kakvog sada trpi Rusija, Kina bi morala da diversifikuje svoje rezerve novca i hartija od vrednosti koje su sada prvenstveno u američkim dolarima, i koliko to situacija dopusti, povuče deo svoje finansijske imovine koja se čuva u inostranstvu. Kina, valja pomenuti, drži preko bilion (1.000 milijardi) dolara u američkim državnim obveznicama i ima devizne rezerve od 3,2 biliona dolara.
Kina ne može izbeći teške sankcije Zapada i njegovih saveznika?
SAD, Velika Britanija, pa i Evropska unija već decenijama šibaju Kinu kritikama u vezi sa ljudskim pravima i slobodama, koje se odnose na sve: od unutrašnjeg kineskog uređenja, postupanja prema političkim neistomišljenicima, preko odnosa prema nacionalnim manjinama na Tibetu i u provinciji Sinđang, do stava državnog aparata prema separatističkim aspiracijama demonstranata u Hongkongu i tajvanskog pitanja.
Poslednjih godina Kinu optužuju i za pokušaje da uzurpira akvatoriju zemalja na obodu Južnog kineskog mora kao što su Filipini i Vijetnam, ambiciju da manje države dovede u zavisan ekonomski položaj hvatajući ih u dužničku zamku putem agresivnog pozajmljivanja novca za velike infrastrukturne projekte i od nje zahtevaju da preuzme moralnu i drugu odgovornost za izbijanje epidemije novog koronavirusa.
Sve to je praćeno brojnim demonstracijama pomorske i vazdušne sile u blizini kineske obale, uvođenjem tarifa i sankcionisanjem kineskih kompanija za koje smatraju da imaju veze sa državom, naročito vojskom i službom bezbednosti.
Otud, u Kini je nemali broj analitičara koji smatraju da je u bližoj budućnosti vrlo moguć, pa i neizbežan konflikt sa SAD i njenim saveznicima, moguće vojni, te da je samo pitanje vremena kada će se oštrica teških sankcija nalik onima uvedenim protiv Rusije usmeriti na njihovu zemlju.
