Simo Đurković, 36-godišnji hemijski inžinjer železare u Zenici, rodom iz Donje Trnave kod Bijeljine, bio je u prvoj grupi pohapšenih u Nezavisnoj državi Hrvatskoj koja je završila u koncentracionom logoru Jasenovac.
On je po oslobađanju ispričao Komesarijatu za izbegle i preseljenike Vlade Srbije šta je sve video u ovoj fabrici smrti od 21. avgusta 1941, pa sve do 26. maja 1942. kada je najpre prebačen u Zemun, a zatim za Srbiju.
Prvi zatočenici
“Transport kojim sam išao stigao je u Jasenovac 21. avgusta. Tu smo predani ustaškoj upravi logora i bili smo prvi zatočenici u Jasenovačkom logoru. Bilo nas je oko 900, sve samih Srba. U to vreme nalazile su se u logoru tri nove barake u koje smo smešteni. No, istoga dana došao je za nama iz Jastrebarskog i jedan transport Jevreja sa Slanog, koji su Jevreji došli već kao organizovan logor, pa su i u Jasenovcu po naređenju ustaša preuzeli unutrašnju organizaciju logora na čelu sa svojim logornikom”, navodi u svom svedočenju Đurković.
Đurković poseban segment svog iskaza posvećuje događajima iz aprila 1942. godine kada je izvršeno desetak masovnih likvidacija ljudi koji su dovođeni iz svih krajeva Hrvatske i Bosne.
Među prvima je, u kamionima, stigla grupa žena i dece prethodno zatočenih u logorima u Đakovu i Staroj Gradiški.
“Sve grupe ovih dovedenih žena i dece smeštene su u tzv. tunel na ciglani i u partiji od po 20 osoba nakon ubijanja gvozdenim polugama bačene su u peć i spaljivane. Moram napomenuti da mi zatočenici nismo smeli niti mogli išta o tome znati, o tome koga i odakle sve dovoze kamionima, pa pobliže o spaljivanju ovih žena i dece ne mogu ništa navesti osim napred što sam naveo.”
Mučeni i ispitivani
Transporti novopridošlih logoraša mahom unapred osuđenih na smrt bez krivice i suđenja, tog aprila su se nizali kao na pokretnoj traci.
“Od većih partija muškaraca koja je dopraćena u logor u mesecu aprilu bila je partija seljaka iz Gračanice i Gradačca. Bilo ih je tu oko 180. Od toga je odmah odvedeno u ‘tunel’ radi spaljivanja njih oko 60, i to odmah ih je izdvojeno 40 pred kancelarijom logora, a 20 nakon cepljenja (da ironija bude veća) takođe su gurnuti sa onih 40 u ‘tunel’ i tu su svi spaljeni. U aprilu dovedena je jedna partija Srba seljaka od Tuzle, koja je sva likvidirana spaljivanjem osim jednog jedinog seljaka, po imenu Ilije Maričića, koji je međutim posle nekoliko dana umro. Sa Korduna je u drugoj polovini aprila dovedeno oko 450 Srba seljaka i četiri žene. Ova partija je preslušavana u logoru od strane nekih civilnih lica, a među kojima se nalazio i šef policije iz Karlovaca. Ljude su pri ispitivanju mučili ustaše i policijski agenti. Imputiralo im se da su imali veze sa partizanima u Petrovoj Gori. Ovi zatočenici iz Korduna bili su iz srezova Vojnić, Vrginmost i Karlovac. Znam da je bilo i među njima seljaka iz Gornjeg i Donjeg Sjeničaka, Tušilovića i drugih sela na Kordunu. Od ove partije njih najmanje 60-70 ‘likvidirano’ je spaljivanjem, ostali su probrani i određeni za rad u Nemačku sem staraca i bolesnih. Za to vreme od spomenute četiri žene koje su stigle sa ovom partijom jedna je poludela i ustaše su je pustili da ovako luda hoda slobodno kroz čitav logor”, ispričao je Đurković.
Transport za Zemun
Simo Đurković svedoči da su logoraši nesmanjenim “kapacitetima” u Jasenovac stizali i u maju 1942. godine. Međutim, većina njih ipak nije doživela tragičnu sudbinu jer je brzo transportovana za Zemun.
Đurković je 26. maja pridodat grupi Srba i Muslimana, intelektualaca i zanatlija iz Sarajeva.
“U ovoj partiji nalazio se inžinjer Černi kao i inžinjer Stipetić iz Sarajeva, koji su bili Hrvati, a od Muslimana bili su tu sudija Mehmedagić i Nalić, član sarajevskog pozorišta, svi iz Sarajeva. U ovoj partiji bilo je dosta i domobranaca, vojnika hrvatske vojske. Sve ove partije kao i manje odmah su se formirale i upućivale u Zemun, i sa ovom partijom kao i partijom Srba iz Jasenovca pošli smo i nas nekolicina starih zatočenika i stigli u Zemun 26 maja ove godine.”
Silovanja
Đurković je osvetlio i događaj iz februara 1942. godine kada je u logor, preko zaleđene Save, dovedena grupa od 50 žena i dece koja je u Jasenovcu provela samo nedelju dana, da bi ih potom vratili.
“Među ovim ženskima bilo je dosta vrlo lepih devojaka i koliko sam mogao lično primetiti iz prikrajka ustaše su se dugo zadržavale u jednoj prostoriji gde su ove ženske bile smeštene, i može se kao najverovatnije pretpostaviti da su ih ustaše odvodile noću i nad njima vršili nasilnu obljubu.”
Uništili celo selo
Među većim zločinima kojih se Đurković mogao setiti je i likvidacija celog sela Mlake, u blizini Jasenovca i to zato što je u tamošnjoj kafani došlo do sukoba ustaša i meštana kada su trojica ustaša ubijena, a jedan ranjen.
“Ustaške reakcije su se sastojale u tome da su svi muškarci Srbi i sve žene sa decom odvedeni u nepoznatom pravcu. Za žene i decu govori se da su odvedeni u Staru Gradišku, a jednom delu muških stanovnika sela Mlake uspelo je da pobegnu pred ustašama preko Save u Bosnu.”
