U vreme žestokog sukoba Sovjetskog Saveza i zemalja koje su mu se priklonile sa Jugoslavijom i njenim državnim i partijskim rukovodstvom, odnosno objavljivanja Rezolucije Informbiroa i odgovora Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije na tu presudu neposlušnim “revizionistima iz Beograda”, u SSSR-u su se, prema podacima do kojih je došao pukovnik Ivo Matović, na školovanju zatekla 1.424 oficira Jugoslovenske armije.
Bio je to deo vojne pomoći i bratske saradnje, programa koji je zaživeo još dok je trajao Drugi svetski rat.
Od tih 1.424 oficira, među kojima je bila i velika grupa najistaknutijih ratnih komandanata, koji su se školovali u čuvenoj akademiji “Vorošilov”, u domovinu se po izbijanju Rezolucije Informbiroa vratilo njih 1.082, dok je čak 342 odlučilo da ostanu u krilu “majčice Rusije”.
Po Matovićevim podacima, ranije se, već od aprila 1945. pa do kraja 1947. godine, u vojnim akademijama u Sovjetskom Savezu školovalo čak 5.135 pitomaca iz Jugoslavije. Po objavljivanju Rezolucije Informbiroa, kako veli Ivo Matović, u narednih pet-šest godina, možda i trećini tih ruskih đaka prilepljena je etiketa informbirovac. To su, naravno, pratile odgovarajuće zakonske i disciplinske konsekvence, a gotovo svi odreda su važili za nedovoljno pouzdane i, uprkos tome što su, u najvećem broju, vrlo odgovorno i patriotski predano obavljali vojne dužnosti, čin potpukovnika, tek gdekoji pukovnik, bili su plafon u njihovom napredovanju i po nekim podacima od toliko hiljada ruskih đaka tek trojica su dogurala do čina generala.
Gore od ostalih su, naglašava Ivo Matović, prošli samo oni, koji su 1948, pod pritiskom ili po svom izboru i volji, ostali u vojnoj službi u Sovjetskom Savezu jer su, posle smrti Josifa Visarionoviča Staljina, 5. marta 1953, a naročito posle pomirenja SSSR-a i Jugoslavije, odnosno potpisivanja mirovne deklaracije (u Beogradu u junu 1955, a u Moskvi godinu dana kasnije), ispali najveći gubitnici.
Onih 1.082, koji su, po objavljivanju Rezolucije Informbiroa, odlučili da napuste Sovjetski Savez, u Jugoslaviju su se preko Rumunije vratili u julu mesecu 1948. godine, uglavnom u vreme dok je u Beogradu trajao Peti kongres Komunističke partije Jugoslavije (21-28.jula).
“Narodna Armija” (potom dakako i sva ostala civilna glasila) u broju od 24. jula 1948. na najudarnijem mestu je objavila opširan telegram podrške Kongresu, Partiji i državnom rukovodstvu, koji su povratnici iz Rusije poslali s puta. Oni izražavaju nadu i želju da Peti kongres jednodušno osudi sve klevete nanesene Komunističkoj partiji Jugoslavije i njenom rukovodstvu, dokaže njihovu neosnovanost, sačuva i još više učvrstiti jedinstvo Partije i uzdigne njen autoritet u zemlji i inostranstvu. Ocenjuju dalje da “Rezolucija Informbiroa predstavlja tešku uvredu, tešku istorijsku nepravdu”, ali se i nadaju da će njeni autori uvideti da je “Rezolucija rezultat nasedanja krivim informacijama i nepoznavanja stanja u KPJ”. Na kraju se i zaklinju: “Mi ćemo i od sada, kao što smo to i do sada uvek činili i dokazivali u danima najtežih borbi protiv našeg zajedničkog neprijatelja, voleti i ceniti veliki Sovjetski Savez.”
Sve to im, ipak, nije bilo dovoljno da obezbede bezrezervno poverenje, pa su usledili dodatni razgovori sa njima. Prvo je sa svima danima razgovarao Svetozar Vukmanović Tempo (sa tih razgovora Titu je direktno svakodnevno referisano kako se ko od povratnika iz Rusije drži). Sa generalima je, potom, odvojeno razgovarao Aleksandar Ranković, a sa trojicom najtvrđih, među kojima je, kako tvrde Peko Dapčević i Vladimir Dedijer, bio i Arso Jovanović, početkom avgusta 1948. godine, na Brdu kod Kranja, lično je razgovarao Josip Broz Tito.
Ni Ivo Matović u svojoj opširnoj i iscrpnoj monografiji o Arsi Jovanoviću nije do kraja utvrdio šta se potom u tih po njega sudbonosnih desetak dana desilo. Nedoumicu posebno izaziva činjenica da je gro vorošilovaca u međuvremenu raspoređeno na odgovorne dužnosti, a od onih najistaknutijih Arso Jovanović je postavljen za komandanta Više vojne akademije, Milutin Morača i Dušan Kveder za njegove pomoćnike, a Sredoje Urošević za načelnika katedre taktike, vodeće na Akademiji. Peko Dapčević je postavljen za glavnog inspektora Jugoslovenske armije, Radovan Vukanović za komandanta 3. armije, Mate Jerković za zamenika komandanta 2. vojne oblasti, Slavko Rodić i Đoko Jovanić za načelnike Prve i Druge uprave Generalštaba, Momo Đurić za zamenika komandanta KNOJ-a…
Svetski putnik
U svojstvu predstavnika vojne štampe, sem ostalog, Ivo Matović je, u pratnji predsednika Jugoslavije Josipa Broza Tita, prošpartao četiri kontinenta, Evropu, Aziju, Afriku i Severnu i Srednju Ameriku, bio šest meseci u misiji mira Ujedinjenih nacija na Sinaju, u Gazi uređivao list UNEF-a, bio u kraćim službenim posetama Adis Abebi, Kairu, Libanu i Jerusalimu, odakle je, kako je često isticao, poneo trajne i divne utiske, “svjestan da je mir nedjeljiv, a moć ljudske solidarnosti beskrajna”.
Staljinu poštovanje bez ljubavi
Matović ipak ističe određene činjenice koje govore da se Arso Jovanović, direktno ili indirektno, nije u svemu slagao sa delirijumom podrške Titu i Partiji, izražene na Petom kongresu, niti prihvatao nipodaštavanje nemerljivog doprinosa Sovjetskog Saveza i Crvene armije u slamanju kičme nacizmu i oslobođenju Jugoslavije, nipodaštavanju sovjetske ratne doktrine, a naročito mu je smetalo kidanje dubokih i veoma bogatih duhovnih veza sa Rusijom.
– Visoko je uvažavao Staljina kao vojskovođu – kaže Ivo Matović za Arsu Jovanovića – ali ga nije voleo “jer nije bio duševni Rus već lukavi, podmukli, surovi Azijat. U isto vreme, – dodaje Matović – nikad i niko, bar javno, koliko god ga klevetao, nije rekao da je, od povratka iz Moskve do likvidacije sa životne scene, držao neke neformalne sastanke, kontaktirao sa bilo kojim predstavnikom ambasade Sovjetskog Saveza, ili drugih zemalja “bratske zajednice” u Beogradu, ili u razgovorima pretpostavljao Staljina Titu ili Rusiju Jugoslaviji.
