Vandalsko skrnavljenje nadgrobnih spomenika na pravoslavnom groblju u mestu Plamenice kod Ključa u Federaciji BiH samo je poslednji u nizu sličnih slučajeva zabeleženih na području tog entiteta zbog čega se malobrojno srpsko povratničko stanovništvo oseća nesigurno, a što sprečava i one koji su blizu 30 godina posle rata bili blizu odluke da se vrate na svoje zauvek udaljava od takvog čina.
Početkom ove sedmice javnost je o uništavanju spomenika u Plamenicama obavestio paroh ključki Nemanja Rosić. On je naveo da je porušeno šest spomenika, neki su samo polomljeni, a neki potpuno izvaljeni iz ležišta. Slučaj je prijavljen policiji.
– Osuđujemo ovaj čin i pojedinca koji je to uradio. Ne treba da živimo u strahu, već da gradimo bolje međuljudske odnose i suživot – rekao je Rosić.
Na području opštine Ključ danas živi oko 60 Srba povratnika. Pre rata, po popisu iz 1991. godine u toj opštini živelo je više od 17.000 Srba.
Policija je utvrdila da su spomenici uništavani u nekoliko navrata od početka ove godine. Zasad nije utvrđen broj osoba koje su to uradile, ali policija je utvrdila da su spomenici oštećeni tvrdim predmetom. Lokalni tužilac je sve okarakterisao kao krivično delo povrede mira pokojnika.
Predsednik Odbora za zaštitu prava Srba u FBiH Đorđe Radanović kaže da skrnavljenje nadgrobnih spomenika na srpskom pravoslavnom groblju u mestu Plamenice jedno od onih koje se može svrstati u incidente većeg obima. Tvrdi da u FBiH postoji oko 1.100 pravoslavnih grobalja, a da su retka ona koja nisu bar jednom oskrnavljena.
– Reč je o sistematskom uništenju pravoslavnih bogomolja i grobalja na teritoriji FBiH koje treba da prikaže da na tim prostorima pravoslavlje nije postojalo. Pravoslavna groblja u FBiH uništavaju se od kraja Odbrambeno-otadžbinskog rata. To je svakodnevna pojava – navodi Radanović.
On dodaje da veoma često lokalni sveštenici i ne prijavljuju slučajeve uništenja jednog ili dva spomenika, a za mnoge od tih incidenata sazna se i nekoliko meseci nakon što budu počinjeni.
– Nema ko da zalazi na ta groblja pa onda i nije moguće saznati da je nešto uništeno odmah nakon što to bude učinjeno – poručuju povratnici.
I ovo je, tvrde predstavnici povratnika, jedan od dokaza katastrofalnog položaja Srba na području FBiH. Đorđe Radanović otkriva da je u 2022. godini to stanje dodatno pogoršano. Procenjuje da na području cele FBiH živi oko 36.000 Srba što je oko 1,64 odsto od ukupnog broja stanovnika u tom entitetu.
– Zbog nepostojanja mogućnosti da se zaposle, loše infrastrukture i generalno nepovoljnog odnosa vlasti, Srbi u FBiH su sa 2,5 odsto sada zastupljeni sa 1,64 odsto od ukupnog broja stanovnika Federacije, a pre rata bilo ih je 19,95 odsto – naveo je Radanović.
Tokom prošle godine zabeležen je niz slučajeva koji nisu ništa drugo do zastrašivanje povratnika. Tako je 23. marta oskrnavljeno pravoslavno groblje Crkvina u Brezičanima, opština Donji Vakuf, kada su porušeni spomenici i ograda. U Visokom, u selu Maurovići, 13. juna ubijena je Srpkinja povratnica Nada Radulović, a 10. jula oskrnavljeno je pravoslavno groblje Vihovići u zapadnom delu Mostara, gde su na ulaznoj kapiji i zidu oko groblja bili ispisani ustaški simboli i upućene pogrdne poruke Srbima. Velika šteta počinjena je i 7. decembra na Sabornoj crkvi u Mostaru.
Uništeni i spomenici NOB-a
Poseban slučaj u FBiH je stanje spomenika posvećenih događajima i ličnostima iz Narodnooslobodilačke borbe i Drugog svetskog rata. Poznato je da se u delu FBiH proslavlja 25. novembar, dan zasedanja ZAVNOBiH-a, kao tzv. dan državnosti. Istovremeno, veliki broj sarajevskih političara sa nostalgijom govori o periodu bivše Jugoslavije, kune se u tekovine te države, Josipa Broza i slično. Međutim, skoro svi spomenici posvećeni NOB-u na području FBiH su potpuno srušeni ili su u katastrofalnom stanju, a među njima su najpoznatiji spomenici na Makljenu kod Prozora, na Vracama kod Sarajeva, Garavice kod Bihaća…
Kontinuitet zatiranja
Predsednik Saveza Srba iz regiona Miodrag Linta ocenio je da rušenje šest nadgrobnih spomenika na pravoslavnom groblju u mestu Plamenice predstavlja kontinuitet zatiranja tragova postojanja Srba u FBiH. Linta je pozvao Ministarstvo za ljudska prava i izbeglice u Savetu ministara da najoštrije osudi ovaj šovinistički čin i da traži da nadležni organi u što kraćem vremenskom roku pronađu i adekvatno kazne organizatore i počinioce.
