Dr Jasmina Ćirić kaže da u procesu arhiviranja dokumenata poseban problem predstavlja prikrivanje porekla rukopisa zbog čega se “najveći zločin” prema ovom delu srpskog kulturnog nasleđa desio tokom Drugog svetskog rata.
– Poznato je da su ustaše tokom Drugog svetskog rata opljačkale brojne manastirske riznice. Tako se dogodilo da je Ministarstvo nastave NDH naložilo Vladimiru Tkalčiću, tadašnjem direktoru Muzeja za umetnost i obrt u Zagrebu, da kao poznavalac riznica tokom jula 1941. pošalje stručni tim u manastir Gomirje radi preuzimanja predmeta od kulturno-istorijskog značaja. Isti postupak je učinjen i sa riznicama fruškogorskih manastira: u Krušedolu, Šišatovcu, Grgetegu, Beočinu, Hopovu… U tom smislu je naročito značajno da je deo moštiju srpskih vladara spasen zahvaljujući dr Radoslavu Grujiću, teologu i dekanu Bogoslovskog fakulteta. Grujić je zahvaljujući poznanstvu sa majorom Johanom fon Rajsvicom uspeo da sačuva i obezbedi prenos moštiju kneza Lazara iz Bešenova, zatim cara Uroša iz manastira Jazak i despota Stefana Štiljanovića iz manastira Šišatovac u Beograd – navodi dr Ćirić i upozorava da brojni vredni dokumenti i “svedoci ukradene srpske istorije” do danas nisu vraćeni pravom vlasniku – Srpskoj pravoslavnoj crkvi.
– Na osnovu mojih saznanja jedan deo rukopisa se nalazi u depou Sveučilišne biblioteke JAZU i Povijesnog muzeja Hrvatske. Uostalom, u Zagrebu se nalazi i Zakonopravilo Svetog Save (Krmčija). Svi istraživači koji se bave proučavanjem dokumenata u arhivima znaju koliko je ovaj materijal pohranjen u Zagrebu i Makedoniji teško dostupan – naglašava dr Ćirić.
Hrvati kriju istinu
Mnoge rukopise, ali i generalno srpsku baštinu, Hrvatska tendenciozno preimenuje u vizantijsku, upozorava dr Jasmina Ćirić.
– Tako, na primer, u Arhivu HAZU više od 300 rukopisa koje je još Stefan Verković doneo iz Makedonije, uglavnom pripadaju srpskoj ili raškoj redakciji. Vladimir Mošin, veliki poznavalac srednjovekovnih rukopisa, 1955. je napisao da je reč o rukopisima srpske redakcije. Objašnjenja za neke rukopise koji su nedvosmisleno srpski, a Mošin ih je tako klasifikovao, nažalost su obrisana. Ovaj stručnjak je otkrio poreklo još dva rukopisa koji su bili označeni samo brojevima (Dobriljsko četvorojevanđelje i Koriški prolog) koji su u biblioteku dospeli pre Drugog svetskog rata, a doneo ih je poslednji ban Banovine Hrvatske Ivan Šubašić.
