Istanbul: Verske slobode samo na papiru
Istanbul, grad razdvojen Bosforskim moreuzom mnogi smatraju sponom Istoka i Zapada, Evrope i Azije, islama i hrišćanstva. Iduće godine Istanbul će postati glavni grad evropske kulture.
Turska, koja godinama svim snagama želi da postane deo evropske porodice i učlani se u Evropsku uniju, namerava da opravda titulu koju će njen grad da ponese.
Prema planovima, biće otvoren veliki gradski muzej, u toku je renoviranje palate Topkapi, a jedan od simbola tolerancije, koja navodno vlada u toj zemlji, trebalo bi da bude i otvaranje muzeja vizantijskih drevnih ikona.
|
rođen 29. februara 1940. je "prvi među jednakima" u zajednici pravoslavnih crkava. On je duhovni vođa 300 miliona pravoslavnih hrišćana širom sveta. 1968. godine postavljen je za predavača na Haliki bogosloviji. Kada je 1972. godine postao vaseljenski patrijarh, Demetrije I je Vartolomeja postavio za direktora patrijaršijske kancelarije. U intervjuu objavljenom 19. novembra 2006. u dnevnim novinama Sabah, patrijarh Vartolomej I je govorio o problemima verskih sloboda. Takođe se osvrnuo na zatvaranje Haliki bogoslovije rečima: "Kao turski građani, mi plaćamo poreze, služimo u vojsci, glasamo. Kao građani radimo sve. Želimo ista prava, ali od toga nema ništa. [...] Ako muslimani žele da studiraju teologiju, postoje 24 teološka fakulteta. A gde ćemo mi da studiramo?. Takođe je govorio o problemu njegove vaseljenske titule i njenom neprihvatanju od strane turskih vlasti: "Ova titula postoji od 6. veka. Reč vaseljenski nema politički konteks. Ova titula je jedino na čemu insistiram. Nikada se neću odreći ove titule" |
Vaseljenski patrijarh Vartolomej
Međutim, zvaničnici grada sa 17 miliona stanovnika kao da žele da prećute da u njemu živi manjina sa izuzetnom hrišćanskom tradicijom. Jer, predstavnik Carigradske patrijaršije je nedavno saopštio da ona ni od turskih, ni od gradskih vlasti nije uključena ni u jedan projekat - "kao da ne postoji".
Jedna od najvećih prepreka normalizaciji odnosa između pravoslavne zajednice i Ankare je činjenica da vlasti i dalje ne dozvoljavaju ponovno otvaranje pravoslavne akademije na Halki.
Nije pomagalo ni to što su intervenisali patrijarh Kiril, papa Benedikt Šesnaesti, američki predsednik Obama - turski političari nisu bili spremni ni da razgovaraju o tome.
Pravoslavna akademija Halki nalazi se na istoimenom ostrvu, na Uzvišenju nade. Ostrvo je od Istanbula udaljeno oko sat vožnje brodom. Na Halkiju je još u vrijeme Vizantije bio sagrađen manastir Svete trojice, koji je ubrzo postao poznat po velikoj biblioteci.
Ipak, posle izvesnog vremena od manastira su ostale samo ruševine, da bi vaseljenski patrijarh Germanos Četvrti 1844. godine inicirao izgradnju pravoslavne akademije, koja je, uz dozvolu turskih vlasti, počela sa radom 23. septembra iste godine.
Brojni polaznici ove akademije kasnije su postali pravoslavni teolozi, sveštenici, episkopi i patrijarsi, među njima su pokojni patrijarh Partenios Aleksandrijski i Jakovos, nekadašnji arhiepiskop Severne Amerike.
U okviru bogoslovije Halki su kapela Svete trojice, objekti za sport i rekreaciju, ambulanta, konak, kao i biblioteka sa impresivnim kolekcijama knjiga, periodičnih izdanja i rukopisa. Među polaznicima bogoslovije bili su ne samo Grci, već i veliki broj pravoslavnih studenata iz celog svijeta, što je bogosloviji davalo zapaženi međunarodni pečat.
|
Za sve verujuće hrišćane teritorija Turske je izuzetno važno područje. U njoj su nastale mnogobrojne nekadašnje crkvene zajednice, rasle su i sazrevale inspirisane propovedima apostola, naročito Pavla i Jovana. Veruje se da je Marija, majka Hristova, u Efesu živela do smrti, dok Aja Sofiju hrišćani i dalje doživljavaju kao crkvu, naročito zbog i danas vidljivih fragmenata pozlaćenih mozaika i fresaka.
O položaju hrišćanske manjine govori i činjenica da je samo u Istanbulu do 1923. godine živelo više od 100.000 Grka, a danas ih je manje od 4.000. |
Pravoslavna akademija Halki, odlukom turskih vlasti, zatvorena je 1971. godine, zbog zakona koji su zabranjivali rad privatnim obrazovnim ustanovama. Upravnom odboru Bogoslovije 1998. godine naloženo je raspuštanje jer njegovi članovi nisu pristali da Odbor postane deo Univerziteta u Istanbulu. Međutim, zbog velike kritike međunarodne javnosti ta odluka je povučena.
Carigradska patrijaršija je 1987. godine dobila dozvolu da obnovi objekte koji su stradali u požaru 1941. godine. Ipak, uprkos svim obećanjima turskih vlasti, akademija do danas nije ponovo počela sa radom.
Inače, Patrijaršija ima u Turskoj 40 sveštenika, od kojih su većina stariji ljudi, pred penzijom, i služe u 80 hramova. Grčka škola u Istanbulu ima "manje učenika nego grčka škola u Beču".
Događanja oko bogoslovije na Halkiju samo su deo šireg spektra okolnosti koje ukazuju na prilično nepovoljan položaj hrišćana u Turskoj. Jer, iako Lozanskim sporazumom iz 1923. godine svi turski državljani, uključujući i nemuslimane, uživaju pravo na "slobodu praktikovanja vere, verskih običaja i ceremonija", u praksi nije baš tako sjajno.
Samo 2005. godine trajala su višemesečna događanja u vezi sa Vaseljenskom patrijaršijom, njenim statusom i ustanovama. Pred zgradom Patrijaršije demonstrirali su turski ekstremisti, tražeći proterivanje patrijarha iz zemlje, iako je on u njoj rođen. Istovremeno, skupljani su potpisi na peticiji kojom se tražilo njegovo proterivanje.
Tada se prvi put javno progovorilo i o neprestanom prisluškivanju patrijarha. Pričalo se da su u njegovoj rezidenciji ugrađeni posebni uređaji za prisluškivanje, a osim toga, patrijaršija i dalje mora da najavljuje policiji strane goste. I u daljoj i bližoj prošlosti Turske primetan je više-manje neprijateljski stav prema hrišćanima.
Na početku Prvog svetskog rata, hrišćani su činili 20 odsto populacije Turske. Međutim, u maju 1915. vojne vlasti Turske započele su masovne deportacije Jermena sa istoka zemlje, iz straha da će stati na stranu protivničke, ruske vojske. Oko milion i po Jermena stradalo je u masakrima, ili od gladi.
Sirijski hrišćani, kojih ima oko 20 hiljada i žive uglavnom u Istanbulu, nisu zvanično priznati kao verska zajednica, pa tako zakonom nisu zaštićena njihova prava na slobodno ispovedanje vere.
Turske vlasti su decenijama konfiskovale imovinu, prije svega Grčke pravoslavne crkve, vrednu nekoliko miliona dolara.
Katolička zajednica u Turskoj, koja broji oko 30.000 članova, i dalje očekuje da joj turske vlasti vrate u vlasništvo crkvu Svetog Pavla, konfiskovanu 1943. godine. Crkva je pretvorena u muzej.
