Youtube/Srpsko privredno društvo Privrednik
Vladimir Matijević

Prema evidenciji sačinjenoj pred Drugi svetski rat, pokretna i nepokretna imovina Srpskog društva Privrednik vredela je više miliona konvertibilnih dinara Kraljevine Jugoslavije. U centru Zagreba, Privrednik je imao dve velike kuće u Preradovićevoj 18 i Berisavićevoj 4, kao i druge nekretnine i zemlju u skoro svim većim gradovima, na prostoru današnje Srbije i današnje Hrvatske. Prema izveštajima o poslovanju ove humanitarne i privredne organizacije ukupna vrednost nekretnina iznosila je 8.142.093 dinara.

Privrednik je raspolagao s 57 fondova, koji su mu između dva svetska rata omogućavala svestranu i plodotvornu delatnost. U njima je bilo 10.786.355 dinara, dok je u 23 banke čuvano 1.519.648 kraljevskih dinara. Uprava ove moćne organizacije raspolagala je sa 37 zadužbina, od kojih je “Velimirijanum “, zadužbina Velimira Todorovića, bila jedna od najvećih u Kraljevini Jugoslaviji. Donatori i darodavci su u humane svrhe poklonili 77 legata.

Za 50 godina postojanja Privrednik je postao uzor mnogim drugim sličnim društvima i organizacijama. Nakon Drugog svetskog rata Ministarstvo trgovine Narodne Republike Srbije ukida Srpsko privredno društvo Privrednik i svu imovinu nacionalizuje. Postupak povratka te imovine do danas nije okončan.

Ugledni deoničari

A sve je počelo od Srpske Banke, čije osnivanje je Matijević najavio na samog Svetog Savu 1895. sa još nekoliko ekonomski uspešnih privrednika iz Zagreba i cele tadašnje Austrougarske. Osnivanje je najavljeno zajedno sa Bogdanom Medakovićem, Jovanom Živkovićem, Livijem Radivojevićem, Svetislavom Šumanovićem i sa još nekoliko bogatih ljudi.

Ključnu podršku celom poduhvatu dao je bivši ministar unutrašnjih poslova i privrede Kraljevine Srbije, Kosta Taušanović. On je zajedno sa Matijevićevim krugom saradnika sproveo sve pripreme za osnivanje banke, okupivši srpsku političku, privrednu, crkvenu i intelektualnu elitu. Predsednik banke bio je Vladimir Matijević, a direktor Đorđe Velisavljević, poznati finansijski stručnjak.

Najveći deoničar bio je Bogdan Medaković, sin srpskog akademika Danila Medakovića i deda akademika i predsednika SANU Dejana Medakovića i imao je odlučnu reč kao njen potpredsednik.

Bogdan Medaković je bio odlučan borac u borbi za očuvanje crkveno-školske autonomije, za slobodu govora i za parlamentarni sistem u tadašnjoj Hrvatskoj. Zalagao se za zajedničku borbu s Hrvatima za državnu zajednicu Južnih Slovena. Na Zrinjskom trgu 15 u Zagrebu sagradio je jednu od najlepših stambenih palata koja je originalno bila gotovo ista kao kuća Adam u Budimpešti.

Baron Jovan Živković bio je kontroverzni srpski političar, pravnik sa diplomom bečkog univerziteta, i bankar. Bio je viceban, ministar unutrašnjih poslova Hrvatske i Slavonije i poslanik u nekoliko mandata. Dao je, pre isteka jednog mandata, ostavku na poslaničko mesto u znak protesta zbog odluke Sabora da u Sremu službeni jezik bude hrvatski, a pismo latinica. Gušio je, s druge strane, ustanke Srba u BiH. U srpskoj banci je izabran za prvog predsednika Upravnog odbora.

Zapušten grob

Livije Radivojević je bio visoki državni zvaničnik-činovnik i pravi tajni vladarev savetnik. Međutim to formalno učešće u vlasti, i bliskost sa režimom, koji uglavnom nije bio naklonjen Srbima, nije ga odvojio od roda. Ostao je on veliki srpski rodoljub, koji je iskoristio svoju pravničku spremu i društveni renome, da zakonitim i političkim putem odbrani srpska nacionalna i crkvena prava i privilegije. Bio je on aktivan u srpskim udruženjima i organizacijama u Hrvatskoj i Sremu, gde je doprinosio njihovoj institucionalizaciji i zakonitom radu. Izabran je za prvog počasnog predsednika Saveza srpskih zemljoradničkih zadruga.

Svetislav Šumanović je bio doktor pravnih nauka, advokat i političar, rukovodilac Unutrašnjeg odjela Zemaljske vlade, narodni poslanik i podban Kraljevine Hrvatske i Slavonije. On je još 1902. godine poveo borbu za promenu naziva Grčko istočna crkva u Srpska pravoslavna crkva na prostoru Hrvatske. Njegova namera nije uspela i naziv je promenjen tek 20 godina kasnije, 1922, kada je proglašena Srpska patrijaršija u novostvorenoj državi Kraljevini SHS. Prihvatio je da bude saborski zastupnik (poslanik) u Nezavisnoj državi Hrvatskoj Ante Pavelića. Sa te pozicije pokušao je da spase svog sinovca Savu Šumanovića, legendarnog srpskog slikara, ali nije uspeo. Svetislav je umro u proleće 1945, sahranjen na zagrebačkom groblju Mirogoj. Njegov grob je u međuvremenu zarastao i otkad je 1981. preminula kćerka Kristina – Krista Đorđević, vrsni intelektualac i poliglota, koja je svojevremeno bila dvorska dama kraljice Natalije Karađorđević a posle rata predsednica Crvenog krsta Srbije, niko ne održava.

Pored centrale u Zagrebu, Srpska banka je imala filijale u Novom Sadu, Somboru, Subotici, Dubrovniku, Mitrovici, Splitu, Šibeniku i Kninu. Članovi upravnih odbora Srpske banke su u četrdesetak godina njenog delovanja bili, između ostalih: Ivan Barako, Nikola Ćuk, Lazar Dunđerski, Jovan ĐuričićBijorac, Simo Gomirac, dr Dragutin Grđić, Đorđe Jagnjić, Stevan Kalember, Lazar Lađević, Vladimir Matijević, Đorđe plemeniti Mikelić, Čedo Miličević, Petar Nikolić, Petar T. Petrović, Petar Sučević, dr Svetislav Šumanović, M. Tasovac i A. Veselinović.

Uzorna institucija

Prema sačuvanim podacima, Privrednik je bio jedna od 20 najjačih institucija u Jugoslaviji između dva rata. Među oko 40.000 pitomaca koje je Privrednik iškolovao, bili su Petar Rosić, kasniji srpski patrijarh Varnava, oko 50 narodnih heroja Jugoslavije, Rade Končar, Đuro Pucar, Filip Kljajić, Mile Đukić, Radoje Dakić i drugi, i jasenovačka žrtva Lazar Bačić.

Privrednik iako je imao izrazito socijalni karakter a njegovi pitomci u mnogome doprineli procesu industrijalizacije, nije, međutim, obnovljen posle Drugog svetskog rata.

Zaveštanje kuće

Srpska banka je bila prvi srpski novčani zavod u Austrougarskoj i ubrzo imala jedan od najvećih kapitala u Hrvatskoj. Matijević je izabran za predsednika Upravnog odbora i tu funkciju je vršio do smrti, 1929. U Beogradu je veliku kuću u Gospodar Jovanovoj 63, Vladimir Matijević zaveštao testamentom SDP Privredniku, a veliki plac u Štrosmajerovoj (sadašnja Savska ulica) kupljen je od opštine za 1.500.000 dinara.

Sutra – Sećanje na dobročinstva Vladimira Matijevića (4): Imovina Srba stalno na meti