U slavnoj, tragičnoj, turbulentnoj, u svakom slučaju, bogatoj istoriji srpskog etnosa, izdvojilo se mnogo datuma i jubileja, koji svedoče o različitim istorijskim događajima, činjenicama, stanjima i procesima, a koji su oblikovali srpski nacionalni i duhovni identitet, kakvog ga mi danas poznajemo, priča za “Vesti” istoričar mr Ognjen Karanović iz Kulturnog centra Novog Sada.
On kaže da je uz Vidovdan i Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave, najveći “srpski datum” Sretenje, Dan državnosti Srbije!
– Kao što je Dugočekani, Bogomladenac, na taj Dan, četrdeseti, nakon dolaska na svet, uveden u Hram, kada je i posvećen uz reči starca Simeona: “Gle, ovaj leži da mnoge obori i podigne u Izrailju, i bude znak protiv koga će se govoriti, tako je i Srbija srela svoju, više vekova čekanu slobodu, koja joj je postala drugo ime, na Sretenje. Kao što je Bogomladenac sreo Tvorca u Hramu, tako se i Srbija posvetila, 15. februara 1804, kada je pod voždstvom Karađorđa, oca moderne Srbije, pokrenuta Srpska revolucija. Nakon 31 godine u modernoj, obnovljenoj, u to vreme, još uvek vazalnoj ili autonomnoj Kneževini Srbiji, donet je i prvi Ustav, kojeg je istoriografija, publicistika, kao i masovna kultura, upamtila kao Sretenjski.
Njim je, ukazuje, izvršena podela vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku, što se i danas smatra standardom i parametrima demokratije i ustavnosti. Vlast čine knez, državni sovjet i narodna skupština.
– Proklamovana su prava i slobode građana: neprikosnovenost ličnosti, nezavisnost sudstva i pravo na zakonito suđenje, sloboda kretanja i nastanjivanja, nepovredivost stana, pravo na izbor zanimanja, ravnopravnost građana, bez obzira na veru i nacionalnost.
Iz datih razloga, kako kaže ovaj istoričar, Sretenje je datovani izraz pobede slobodarske svesti i misli srpskog kolektiviteta i završni čin institucionalne geneze građanskog, nacionalnog i duhovnog identiteta srpskog naroda.
– Ako se složimo da je Srpska revolucija “raskinula lance ropstva” naroda pod turskom vlašću, a Sretenjski ustav ozakonio oblikovanje političkog i nacionalnog identiteta srpskog etnosa, postaje jasna težina važnosti ovog datuma i državnog praznika za sve građane Srbije.
Nažalost, ukazuje Karanović, srpsku istoriju su obeležile i okolnosti u kojima su različiti nacionalni praznici, a koji su bili osnov nacionalne svesti i identiteta srpskog kolektiviteta, bili ukidani shodno zakonomernostima političkog trenutka, odnosno volje trenutnih vlasti.
– Tako su obrenovićevske vlade ukidale praznike iz karađorđevićevskog doba, a karađorđevićevske brisale sećanje na tradicije iz epohe Obrenovića. Nakon stvaranja Jugoslavije, 1918, Sretenje je ukinuto kao državni praznik, da bi titoističke vlasti 1945. “zbrisale” gotovo sve praznike, koji su ukazivali na važne događaje i procese u istoriji moderne srpske državnosti. Sretenje je bilo prezreno i zaboravljeno! Nije, obeležavan ni 1. decembar, kao dan nastanka prve jugoslovenske države. Za njih je i istorija srpskog naroda, počinjala 29. novembra 1943. u Jajcu, a sve što se dogodilo pre toga je izlišno i neprihvatljivo.
Kada jedan narod, odnosno njegove elite, prezru sopstvenu tradiciju i izvrše duhovni zločin zaborava nad sopstvenom istorijom, dolaze u opasnost da jednog dana i sami ostanu prezreni i zaboravljeni.
– Kakva god bila istorija srpskog naroda, ona je nacionalna istorija jednog kolektiviteta i svi njeni pozitivni aspekti trebalo bi da budu dostojno “osvetljeni”, a zašto ne i proslavljani. Samo na taj način možemo da očuvamo nacionalno jedinstvo i samo na taj način dolazimo u priliku da shvatimo da je u početku bilo Sretenje Gospodnje, zbog čega je ono postalo i ostalo “prvo ime Srpstva” – zaključio je Karanović.
Obnovljena proslava
Sretenje je, podseća Ognjen Karanović, bilo Dan državnosti, sve do stvaranja Jugoslavije, kada je taj praznik formalno ukinut.
– Obeležavanje, Sretenja kao državnog praznika, obnovljeno je 2002, ali mu je istinski značaj vraćen, tek pre nekoliko godina. Generalno, od dolaska na vlast Aleksandra Vučića, nacionalni praznici, simboli nacionalne istorije, nacionalna svest i tradicija, kao fundament svake moderne i srećnije budućnosti, vraćeni su svom narodu – rekao je on.
Ukidanje feudalizma
Sretenjskim ustavom je, ističe Karanović, bilo zabranjeno ropstvo, a feudalni odnosi su bili ukinuti. Uprkos tome što ga je usvojila Velika narodna skupština, a zakletvom ga potvrdio knjaz Miloš, suspendovan nakon svega 55 dana od usvajanja pod pritiskom velikih sila, Turske, Rusije i Austrije:
– Izuzetno liberalan, napredan u kontekstu epohe u kojoj je nastao, bio je kruna institucionalizacije dotadašnjih istorijskih procesa koji su konstituisali državno-pravni karakter moderne srpske države i njene slobode, ali i fundament potonje borbe srpskog naroda za razvoj parlamentarizma i očuvanje slobodarske svesti o državotvornoj tradiciji.
Jubilej do jubileja
Ognjen Karanović ukazuje da ako bi se osvrnuli na mnoge godine “iza nas”, prepoznali bi činjenicu da većina pripada onom korpusu godina, koje bi mogli okarakterisati kao “jubilarne”.
– Pre osam godina, dočekali smo vek od početka Prvog svetskog rata, pre četiri, stogodišnjicu od njegovog završetka, a pre dve godine, u pandemijskim uslovima, ispratili 85 godina od pobede nad fašizmom. Ove, 2022. proslavljeno je tri decenije od nastanka Republike Srpske, a 6. marta, biće veliki jubilej, 140 godina od uzdizanja Srbije u rang kraljevine do kojeg je došlo u Nišu, 1882. Istorija srpskog naroda i savremeno doba, filigranski su izatkani nitima velikih jubileja – kaže on.
