Poslednja carska zadužbina i jedina petokupolna crkva, sačuvana iz vremena cara Dušana, manastir Uspenja Bogorodice u Mateiču kod Kumanova ostao je bez krova. Nepoznati počinioci pre nekoliko dana ukrali su i polomili više olovnih ploča na krovu ove svetinje i time direktno ugrozili unutrašnjost, uključujući freske iz 14. veka.
Dr Jasmina S. Ćirić, docent Filološko-umetničkog fakulteta Univerziteta u Kragujevcu i jedan od najvećih poznavalaca srednjovekovne kulture, posebno na tlu Severne Makedonije, kaže da je slučaj predat policiji.
– Oštećenja su uočili lovci koji su se vozili blizu manastira, 26. decembra, i slučaj prijavili policijskim stanicama Matejče i u Kumanovu. Konstatovana su oštećenja olovnih ploča, mnoge su nasilno izvađene, oštećene bacanjem sa krova ili ukradene. Vidljivo je da je šteta velika, posebno jer su nove ploče postavljene pre nekoliko meseci. U policijskoj stanici Matejče potvrđeno je da je skrnavljenje hrama prijavljeno 27. decembra 2021. u 10.35, kao i da su delovi ploča ukradeni. O tome su obavešteni i predstavnici MPC – Ohridske Arhiepiskopije kao i Ministarstvo kulture Severne Makedonije – otkriva dr Ćirić i podseća da je ovo samo poslednji u nizu slučajeva devastacije srpske srednjovekovne kulturne baštine u Severnoj Makedoniji.
– Severna Makedonija je danas uz Kosovo i Metohiju, nažalost, najveća teritorija u Evropi na kojoj se kontinuirano oštećuju spomenici kulture. Preciznije, na tim teritorijama stvoreno je groblje oštećenih zadužbina, ali i groblje etičkog karaktera. Nebriga o nasleđu je širi problem koji se tiče etike, politike, kulture i prosvećenosti ljudi. Najrečitiji argument ovoj tvrdnji predstavljaju oštećenja srednjovekovnih hramova čiji ktitori su bili srpski srednjovekovni vladari i vlastela – ističe dr Ćirić.
Manastir Mateič je zadužbina srpske carice Jelene i cara Uroša V Nemanjića iz oko 1357. godine.
Dr Jasmina S. Ćirić ističe da je manastir poslednje dve decenije na udaru vandala i ekstremista.
– Tokom sukoba između vojno-policijskih snaga vlade u Skoplju i paravojnih grupacija pobunjenih albanskih ekstremista, ovaj manastir pretvoren je 3. maja 2001. u teroristički štab i mesto za pohranjivanje arsenala albanskog naoružanja. Istovremeno, u hramu su albanski teroristi maltretirali deo lokalnog pravoslavnog srpskog stanovništva iz Mateiča, koje je danas etnički očišćeno. Poslednjih godina to nasilje nad svetskom kulturnom baštinom se ogleda ne samo u devastaciji, već i u kontinuiranom razvlačenju opeke, cigle sa konaka i drugog građevinskog materijala u okviru manastirske porte – ističe dr Ćirić.
Versko nasilje
Dr Jasmina S. Ćirić kaže da kontinuitet u uništavanju poslednje carske zadužbine na tlu Severne Makedonije nije incident.
– Uništavanje spomenika kulture kao što je Mateič ima etnički, ali i verski karakter, jer je komplementarno sa proterivanjem srpskog i makedonskog stanovništva sa ovog prostora, sa svojevrsnim izbeglištvom ukupnog stanovništva. Smišljenim sprovođenjem zločina, sprovodi se i brisanje pravoslavnog kulturnog nasleđa koje je ravnopravni deo i evropske i baštine svetskog značaja – naglašava dr Ćirić.
