Manastir Hilandar (11): Carica na Svetoj gori
Posle smrti čuvenog hilandarskog igumana Gervasija dolazi do promene u političkoj orijentaciji Hilandara, koji se od sada oslanja više na Srbiju. To je polovina 14. veka i doba kralja i cara Dušana koji je pripojio znatne oblasti Vizantijskog carstva svojoj državi, pa u određenom trenutku, od 1345. i samo tlo Svete gore.
Gervasijev naslednik Arsenije još kao "bašta", kako se nazivao duhovni otac hilandarski, duhovnik je i Dušanov. Dušan je Hilandar uzdigao na najviši stepen razvoja u čitavoj njegovoj srednjovekovnoj istoriji. Deset Dušanovih povelja oblikovalo je glavnu masu hilandarskog vlastelinstva.
U samoj Svetoj gori, prilažući bogato i drugim manastirima, Dušan je izvršio ujedinjenje hilandarskog zemljišnog poseda 1348. Krajem te godine celu Evropu je zahvatila i desetkovala kuga. Car Dušan je, zajedno sa sinom Urošem i caricom Jelenom otišao na izolovanu Svetu goru.
Druga polovina 14. veka broji mnogo više igumana, koji se dosta brzo smenjuju. Za Dušanovog vremena tu su bili Kalinik, Teodul, starac Karejske kelije i Sava, potonji partrijarh srpski kao Sava Četvrti, od 1354. godine, a zatim Jovan, Dorotej i mnogi drugi. Od svih je najznačajniji Dorotej, koji je na čelu Hilandara od 1355. godine. On se naročito borio za odbranu prava i obnovu starih povlastica hilandarskih.
Jelenin pirg
Po svetogorskim pravilima, svim ženama bez izuzetka bio je zabranjen boravak na Atosu. Carica Jelena postala je prvi i jedini izuzetak, mada postoje mišljenja da je za nju van Atosa izgrađen poseban pirg. Prisustvo caričino na Svetoj gori umnogome je uticalo, a možda je čak i presudilo da Crkva ne proglasi cara Dušana svetiteljem, kao što je to učinila sa drugim srpskim vladarima, iako je car Dušan od tog boravka posvetio punu pažnju Svetoj gori.
U toku sedme decenije 14. veka, Dorotej postaje svetogorski prot. Na tom položaju čini velike usluge srpskom monaštvu u Svetoj gori, uprkos crkvenog raskola do koga je došlo kada je carigradski patrijarh Kalist izopštio Srbe 1350. godine zbog samovlasnog Dušanovog uzdizanja srpske crkve na rang patrijaršije.
Hilandarac i Srbin, starac Isaija, posredovao je 1375. sa svojim učenicima Nikandrom i Silvestrom, i s bivšim protom Teofanom i Nikodimom Grkom, između srpske crkve i Carigradske patrijaršije radi ukidanja ekskomunikacije, uspostavljanja crkvenog jedinstva i priznanja srpske autokefalne patrijaršije. To je bila jedna od najvažnijih i najuspešnijih diplomatskih misija Hilandaraca između Srbije i Vizantije pred propast slobodne države i pad pod Turke.
