Na uzvišenju iznad Loznice punih 150 godina nalazi se Crkva Pokrova Presvete Bogorodice, a pored nje su vidljivi ostaci lozničkog šanca gde su se pre 213 godina Srbi branili od najezde Turaka.
Podignut u prvoj polovini 1807. i poznat iz Boja na Loznici tri godine kasnije u Prvom srpskom ustanku, šanac je ostao do danas najočuvaniji istorijski lokalitet tog tipa u Srbiji kakav, sa objektima u njemu, ne postoji nigde u našoj zemlji. O slavnom boju, jednom od tri najznačajnija vojna događaja u oba srpska ustanka početkom 19. veka, za koji je Karađorđe rekao da u većem i krvavijem nije učestvovao, napisao je knjigu Miloš Dejanović iz Loznice, pukovnik u penziji, i nedavno je predstavio u lozničkoj Biblioteci Vukovog zavičaja.
“Boj na Loznici i Tičar polju 1810.” naziv je štiva na kome je radio dve godine sa željom da ovaj deo istorije “spakuje” između korica, jer do sada ovakve knjige nije bilo. Autor veli da mu je najvažniji izvor informacija bila pesma “Boj na Loznici” guslara Filipa Višnjića, koji je u vreme opsade bio u Loznici, ali i Vuk Karadžić i Lazar Arsenijević Batalaka, istoričar i političar, koji su kao savremenici Prvog srpskog ustanka ostavili najautentičnije podatke o tom događaju. Dejanović podseća da je Leopold Ranke Prvi srpski ustanak nazvao “srpska revolucija”, a da je Boj na Loznici jedna od najvažnijih bitaka.
– Loznički vojvoda Anta Bogićević, koji je predvodio branioce Loznice je centralna ličnost knjige u kojoj se, pored ostalih, pominje i Filip Višnjić, koji je 1809. prebegao u Jadar. O Prvom srpskom ustanku spevao je 13 pesama, a jedna je “Boj na Loznici” sa 613 stihova. To je veoma bitna pesma koja daje mnoge podatke, na primer da su Turci od Zvornika do Tičar polja, išli 15 dana, a bilo ih je 30.000, po nekima i 40.000. Što se tiče samog boja uglavnom se piše Boj na Loznici ili na Tičaru, ali to nije jedna već su to dve različite bitke. Boj na Loznici je odbrambeni boj srpske vojske od 12 dana, dok od 17. oktobra i dolaska Karađorđa počinje napad srpskih boraca na Tičar polju u dva dana, 18. i 19 oktobra. Karađorđe prvog dana ujutru napada i do uveče je bitka već gotovo dobijena dok su drugog Turci definitivno potučeni. Panično su bežali preko Drine i davili se jer nisu znali da plivaju. Na Tomindan je time završena bitka na Tičaru. Inače, Karađorđe je rekao da je to batalija (borba, bitka) u kakvoj nije do tada učestvovao, iako su iza njega bile već Mišarska i ostale bitke u kojima je vojevao – priča autor knjige.
O opsadi i turskim napadimao Višnjić peva: “Naglo Turci na grad udaraju; Za bedeme, se rukama hvataju, Loznica se iz temelja kreće! Ko će sili turskoj odoljeti? Dvan’es dana bojak bez prestanka”.
Bogićević se hrabro branio sa 1.200 boraca koliko ih je bilo u šancu. Branioci su imali bunar na mestu gde je i sada u porti Pokrovske crkve, a postojao je tajni prolaz do rečice Štire za uzimanje vode, ali je nestajalo hrane i municije. U to vreme u reon lozničkog sela Runjana stigli su Luka Lazarević i Jakov Nenadović, ali sa nedovoljno vojske da bi napali Turke.
– Teška opsada je prema novom kalendaru trajala do dolaska Karađorđa sa oko 10.000 Srba, što menja tok boja – objašnjava pukovnik Dejanović.
Iako velika i slavna, pobeda na Loznici bila je ipak uzaludna, piše autor, jer je 1813. varoš ponovo opkoljena, a odbrana je poklekla pod turskim napadima.
Šanac i top
O velikom boju iz 1810. danas svedoče ostaci šanca, kapela pored crkve u kojoj su sahranjene kosti Ante Bogićevića, njegova bista ispred istoimene osnovne škole kao i spomenik Filipu Višnjiću u porti Pokrovske crkve na čijim zidovima se nalaze table sa stihovima iz Boja na Loznici. Od pre nekoliko godina na delu šanca je i top od trešnjevog drveta kakav su koristili branioci Loznice.
Za buduće generacije
Pukovnik Dejanović je do sada napisao tri knjige o dešavanjima iz Velikog rata, 1914. u Jadru, bitkama na Gučevu i Mačkovom kamenu, a sada i čuvenom boju, pa nove generacije mogu saznati kako su njihovi preci branili slobodu pre više od dva veka.
Sećanje na Cvijića
Izložbom “Voda i klimatske promene: Centra za promociju nauke Republike Srbije i Francuskog kulturnog centra u Muzeju Jadra svečano je otvorena manifestacija Dani Jovana Cvijića. Programi posvećeni Lozničaninu, naučniku svetskog glasa, trajaće do 6. novembra. Obično su Cvijićevi dani trajali dva ili tri dana, ali ove godine programi će trajati znatno duže. Jovan Cvijić (1865-1927) osnivač je Srpskog geografskog društva, predsednik Srpske kraljevske akademije, profesor i rektor Beogradskog univerziteta, počasni doktor Univerziteta Sorbone i Karlovog univerziteta u Pragu i smatra se utemeljivačem srpske geografije. Njegovo ime nosi više škola u Srbiji i Republici Srpskoj, jedna vrsta šafrana i vrh na planini Rudnik. Po njemu se u Loznici zovu jedna osnovna škola, glavna ulica i trg, a u gradu se nalazi jedna spomen-bista, dva spomenika i spomen-ploča na mestu gde se nalazila njegova rodna kuća.
