U manastiru Stanjevići kod Budve prošle nedelje su završeni Dani mitropolita Amfilohija posvećeni godišnjici smrti jednog od najvećih duhovnih gorostasa Srpske pravoslavne crkve 20. veka, za koga se s pravom kaže da je vratio veru u Crnu Goru.
U sklopu ovog događaja predstavljeno je i idejno rešenje Zadužbine mitropolita Amfilohija – biblioteke i duhovno-prosvetnog i naučno-istraživačkog centra u kome bi trebalo da se nađe oko 25.000 naslova iz njegove bogate biblioteke.
Po uzoru na Biljardu
Upravnik arhiva Mitropolije crnogorsko-primorske dr Pavle Kondić, sabrat manastira Stanjevići, kome je mitropolit Amfilohije poverio brigu o svojim rukopisima, neobjavljenim i objavljenim spisima i književnim delima iz njegove biblioteke ističe za “Vesti” da je mitropolitov bogati legat svedok duhovnog, mentalnog i intelektualnog profila vladike Amfilohija, koga su u narodu zvali Đedo.
– Svedok sam kroz godine koje sam kao monah proveo uz njega da on na putovanja u svojim koferima nije nosio ništa osim arhijerejske odežde i knjiga. Već desetak godina pre upokojenja, mitropolit Amfilohije je opredelio da u ovom manastiru bude njegova zadužbina i otpočeo je sa deponovanjem knjiga. Još prilikom osveštanja obnovljenog manastira Stanjevići, septembra 2018. je objavio da će tu biti njegova biblioteka i najavio osnivanje bogoslovsko-patrološkog instituta – kaže dr Pavle Kondić.
Objašnjava da legat mitropolita Amfilohija prema do sada prebrojanim knjigama i časopisima sadrži više od 25.000 primeraka knjiga i časopisa, ali da to neće biti i konačni broj jer još nije završeno s pregledom kompletne mitropolitove zaostavštine. Kondić kaže da je već urađeno idejno rešenje enterijera biblioteke po zamisli arhitekata, bračnog para Stanka i Dajane Lovrić, i njihovog sina Igora Lovrića.
– Uzor za oblikovanje polica za knjige je Njegoševa biblioteka u Biljardi na Cetinju. Kad bude izveden projekat, Amfilohijeva biblioteka će biti unikatan duhovno-prosvetni centar u Srpskoj crkvi.
Dar Solženjicina
Pavle Kondić, koji je dugi niz godina bio Amfilohijev lični arhivar i bibliotekar, navodi da će se u ovom legatu naći i mitropolitove beležnice iz bogoslovskih dana, pedesetih godina prošlog veka, ali i brojne knjige koje je mitropolit Amfilohije sakupljao celog svog života.
– Knjižni fond Amfilohijeve biblioteke sačinjavaju knjige koje je sakupljao celog života i sa svih strana kugle zemaljske kuda je prohodio, a pogotovo intelektualnih centara gde se obrazovao: Beograd, Bern, Rim, Atina, Pariz… Veliki deo knjiga je i dobio na poklon od osoba svih socijalnih i intelektualnih profila. Najveći deo su knjige iz svih grana društvenih nauka i pogotovo književnosti. Knjige su na srpskom, ruskom, grčkom, francuskom, italijanskom, latinskom, nemačkom, slovenačkom, poljskom i drugim evropskim jezicima – navodi dr Kondić.
Otkriva da su najstarije i duhovno najvrednije ruske bogoslužbene i duhovne knjige s kraja 18. i početka 19. veka koje je dobio na poklon od poslednjih ruskih monaha isposnika na Svetoj Gori, tokom boravka 1973. godine.
– Posebna vrednost su knjige sa posvetama autora, od gotovo svih poglavara pravoslavne crkve, pape Jovana Pavla Drugog, pape Benedikta i pape Frančeska, kardinala i intelektualaca, političara, ali i književnika poput Aleksandra Solženjicina. Verujem, ipak, da su mu najdraže bile knjige koje mu je sa posvetom darivao njegov duhovni otac Ava Justin Ćelijski. Kada je reč o lepoj književnosti, mislim da nema pesnika i pisca iz Crne Gore, od onih koji su objavili prvence, do onih najznamenitijih i najuglednijih, ali i onih najozoglašenijih, koji mu nisu dali svoje knjige i zbirke poezije sa posvetom. Ali, sve su to svedoci vremena i ogledala moralnog lika autora.
Kaput za Bibliju
Naš sagovornik, jedan od najboljih savremenih crkvenih istoričara, ističe da najveći deo književnog legata mitropolita Amfilohija pripada knjigama iz oblasti teologije, a zatim i društvenih i prirodnih nauka, kao i književnosti. Ta pasija je započela još dok je 1959. godine studirao klasičnu filologiju kod poznatog profesora Miloša Đurića.
– Jednom nam je ispričao da je svoju prvu knjigu na latinskom jeziku – Bibliju nabavio tako što se zamenio sa svojim kolegom Markom Višićem. Risto je dao Marku svoj zimski kaput, a ovaj njemu Vulgatu – Bibliju na latinskom jeziku! Mitropolit je bio poliglota, pa je otuda i čitao na mnogim svetskim jezicima. Pod stare dane je, kao osnivač i prvi vladika Južnoameričke eparhije, naučio španski, pa je mnogo čitao knjige na španskom i brinuo o prevodu i štampanju “Ohridskog prologa” na taj jezik – otkriva Pavle Kondić.
Prema njegovim rečima, mnogo više od činjenice da će se u manastiru Stanjevići naći sve knjige koje je Amfilohije sakupio tokom svog života jeste činjenica da će ovaj manastir postati duhovno-intelektualni centar i mesto susreta i sticanja znanja.
– Biće to novi intelektualni izvor saznanja za nove generacije bogoslova, filozofa, istoričara, istoričara umetnosti i književnika. Mitropolit Amfilohije nije imao nikakve lične imovine i jedinu vrednost koju je sakupljao celog života, a to su knjige, zaveštao je srpskom narodu i svim ljudima dobre volje širom kugle zemaljske. Svi oni će ubuduće dolaziti u Stanjeviće i prebirati po listovima knjiga njegove zadužbine – biblioteke – ističe na kraju Pavle Kondić, upravnik arhiva Mitropolije crnogorsko-primorske i jedan od onih monaha koji su duhovna deca pokojnog Đeda.
Bibliotekar Dečana
Kondić kaže da je mitropolit Amfilohije sa jednakim interesovanjem čitao knjige i časopise:
– To interesovanje je započelo još od studentskih dana kada je bio bibliotekar u Bogosloviji Svetog Save i sređivao biblioteku manastira Dečani, do poslednjih dana života u bolničkom krevetu u KC Podgorica.
Simbolika
Pavle Kondić otkriva i svojevrsnu simboliku. Naime, poslednje knjige koje je stavio u svoju biblioteku bila su tri toma izdanja Mitropolije povodom 70 godina od upokojenja patrijarha Gavrila Dožića – memoari, spisi i životopis.
– Ova biblioteka nastala trudom i brigom Moračanina Rista Amfilohija Radovića, a okončana je spisima Moračanina, patrijarha Gavrila Dožića. Obojica su bili znameniti duhovni poglavari srpskog naroda u 20. i početkom 21. veka.
Duhovna tvrđava
Na svečanosti na kojoj je predstavljen plan izgradnje Zadužbine mitropolita Amfilohija govorio je jedan od njegovih dugogodišnjih prijatelja, ali i najvećih srpskih pesnika, akademik Matija Bećković.
“Poslednji Lučindanski dani mitropolitaAmfilohija ukazuju se kao ono najčudesnije i onostranije u njegovom još nenapisanom žitiju. Kao što mrak čini da se zvezde jasnije, vide tako su i sadašnje crnogorske prilike učinile da bude vidniji mitropolit Amfilohije koji je iz groba podigao ubijenu Crnogorsko-primorsku mitropoliju i naselio je vojskom u monaškom obrazu. Danas je Mitropolija crnogorsko-primorska jedna jedina univerzalna višenacionalna institucija u Crnoj Gori, čiji su duhovnici Hristovi vojnici iste vere a različitih nacija. Okamenjena srpska vera u naše dane više liči na prešeganu kolevku”, kazao je Bećković, podsećajući ujedno na strog i podvižnički monaški život koji je vodio blaženopočivši mitropolit Amfilohije.
On je u svom, pesničkom stilu, objasnio i da manastir Stanjevići nije odabran bez razloga.
“Ko je to više zaslužio nego manastir čiji je ktitor bio pjesnik ‘Slova ljubve’, despot Stefan Lazarević. Na obližnjem brdu Đurđevac, Đurađ Crnojević je podigao utvrdu Svetom Đorđu, a Stanjevići su bili rezidencija mitropolita Petrovića i prestonica Crne Gore, tako da nije slučajno što je mitropolit Amfilohije s igumanom Dimitrijem, monahom Jefremom i ostalom bratijom obnavljao svetinju i pripremao je za nešto veliko. To znači da se ne pretuli sveća koja je ovde gorela vekovima, i ne prekine tradicija kao lanac koji ne okiva, nego lepotu čuva, a manastir ostane ono što je vekovima bio – duhovna tvrđava Srpske pravoslavne crkve”, poručio je Bećković i podsetio da su u ovoj srpskoj svetinji boravili i Vuk Karadžić i Dositej Obradović.
Podrška dobronamernih ljudi
Mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije je tokom svečanosti u manastiru Stanjevići poručio da je “blaženopočivši mitropolit bio čovek knjige, molitve, truda, rada i stvaranja sve službe Božje zbog čega smo dužni da njegovo bogato nasleđe čuvamo”.
On je najavio da je u planu da se u Stanjevićima osnuje i Naučno-istraživački centar koji će biti vezan za biblioteku mitropolita Amfilohija čime biti zaokružena potpuna obnova ovog manastira. Mitropolit Joanikije podseća da je manastir Stanjevići poznat po “Petrovićima, ljudima knjige, slova i duha Božjeg, kao mesto u kojem su napisane poslanice i velika dela”.
“Osnivanjem ove biblioteke u prvi plan stavlja se duhovni značaj manastira Stanjevići, a za realizaciju projekta trebaće velika podrška svih dobronamernih ljudi, a pre svega predstavnika opštinskih vlasti u Budvi, Kotoru, Tivtu i Herceg Novom”, kazao je mitropolit Joanikije.
