Učeni franjevac iz Trogira Fran Leonardis bio je vrlo vešt misionar. Glavni zadatak mu je bio da za uniju sa Rimskom crkvom pridobije prvo crnogorskog mitropolita Mardarija, a potom, preko njega, i pećkog patrijarha Pajsija, a rad u Boki pružao mu je mogućnost da stekne iskustvo i stvori plan za najvažniji deo svoje misije.
To je bilo doba u kojem je život Srba pod Turcima bio toliko težak da se veće zlo nije moglo očekivati. O tim preteškim vremena hroničari su zabeležili da su mnoge crkve i manastiri opljačkani i popaljeni, sveštenstvo i kaluđeri izmučeni, rasterani i poubijani, jedni krajevi su opusteli, a drugi bili izloženi obesti turskoj, tolikoj da se ni polja nisu mogla obrađivati, te je često takva glad vladala da je "otac čedo za hleb prodavao, sin oca, kum kuma i brat brata"…
Leonardis je od srpskih kaluđera morao saznati da su u takvim prilikama jedino ruski pravoslavni carevi i patrijarsi priticali u pomoć srpskim manastirima i episkopskim katedrama, naročito u centralnim i istočnim srpskim oblastima, pa je došao na misao da bi njegova misija među Srbima mogla imati nade i više uspeha ako bi mu pošlo za rukom da kaluđere i episkope, bar u zapadnim srpskim oblastima, uveri da se za pomoć obraćaju papi, u Rim.
Mardarije se priklanja
Čim je dobio saglasnost Propagande, svoju akciju je otpočeo s crnogorskim mitropolitom Mardarijem i njegovim kaluđerima. I, prividno je uspeo: mitropolit Mardarije je formalno priznao papu za vrhovnog poglavara Hrišćanske crkve i 1639. godine, u pismu, izjavio spremnost da se pridruži papskom prestolu, očekujući njegovu pomoć, kao i od pravoslavnog ruskog cara. Štaviše, on u adresi tog svog prvog pisma upotrebljava istu titulu kao i u adresi ruskom caru – nazivaju papu "samodršcem celog hrišćanstva", kao što je car bio samodržac cele Rusije.
Papa je, slično ruskom caru, odredio i poslao pomoć mitropolitu Mardariju, i to potvrdio hrisovuljom, pismom sa zlatnim pečatom, a njegovom sekretaru-logotetu Visarionu, docnije nasledniku, odredio za svake tri godine unapred "misionarski honorar". Urban Osmi je Mardarijevu izjavu primio s velikom radošću, ali ga je vrlo ljubaznim pismom umolio da nastoji da i pećkog patrijarha Pajsija Janjevca pridobije za sjedinjenje sa Rimskom crkvom.
Mardarije, međutim, ništa slično nije smeo ni da pokuša, te je sam Leonardis, s Mardarijevom preporukom i papinim pismom i darom, arhijerejskom krunom, za srpskog patrijarha – otišao u Peć da lično pregovara o uniji. Stari patrijarh je, međutim, dobro znao s kim ima posla, poznavao je Rimsku crkvu i njeno učenje, pa je papskom misionaru pažljivo izjavio: da su, sem drugih, znatne smetnje za sjedinjenje Srpske crkve sa Rimskom učenje rimsko o izlasku Sv. Duha i od Sina i pričešćivanje na beskvasnom hlebu.
Prepreke sjedinjavanju
Patrijarh se potom o pitanju sjedinjenja crkava savetovao sa svojim episkopima i, posle rasprave na Sinodu, i pismeno saopštio papi glavne smetnje koje, po njihovom uverenju, stoje na putu predloženog sjedinjavanja.
Leonardis je taj spis poslao Propagandi u Rim i umolio da se sa starim patrijarhom postupi što opreznije i ljubaznije, jer je on vrlo popularan u svome narodu, pa bi se uz njega mogli zadobiti za uniju i svi Srbi.
Od unije nije bilo ništa, ali je papa Inoćentija Deseti svog emisara Leonardisa nagradio položajem nadbiskupa u Baru, kako bi, živeći u neposrednoj blizini Srba, mogao da nastavi da ih pridobija za uniju.
Leonardis je, kao i patrijarh Pajsije, ubrzo umro, pa je papa misiju pridobijanja Srba poverio svom novom legatu, unijatskom kaluđeru i misionaru u Boki Rusinu Demskom. On je 1651. godine došao u Peć, a nov patrijarh Gavrilo Rajić ga je lepo primio i sazvao Arhijerejski sabor u Budimlje. Sinod je odlučio, da se nastave pregovori s papom i za svog izaslanika u Rimu odredio budimljanskog i arbanaškog mitropolita Pajsija.
Živa ga oderali
Ali, izdajom jednog nepomirljivog ortodoksnog kaluđera, Turci su saznali za to poslanstvo radi pregovora sa papom i, misleći da se radi o pregovorima za ustanak protiv njihove vlasti, uhvatili su Pajsija na putu i živa ga oderali.
Pregovori s papom ipak nisu prekinuti, te je, posle odlaska patrijarha Gavrila u Rusiju 1654. godine, radi njihovog nastavka, sazvan Arhijerejski sabor koji je zasedao u manastiru Morači, u Crnoj Gori. Za novog izaslanika je određen, i upućen u Rim, arhimandrit Maksim, da od pape, prema uputstvu misionara Demskog, izmoli pomoć za podizanje bogoslovske škole i osnivanje štamparije. Ovaj papski emisar je još 1648. godine otvorio jednu takvu školu u Kotoru, koju je pohađalo oko sto učenika i pravoslavne i katoličke vere.
Tada je, naime, Propaganda promenila taktiku, u želji da, preko takve škole i štampanih knjiga, pripremi srpsku omladinu za misionarski rad u svome narodu, a Demskom naložila da Srbe uverava da on nije došao da unosi "smutnju u njihovu veru", već da školom i knjigom koristi njihovoj omladini. Srpsku crkvu su, međutim, zbog odlaska patrijarha Gavrila u Rusiju, snašle nove neprilike od Turaka.
Pokušaji u Hercegovini
To je, kao i Gavrilova tragična smrt u Carigradu 1659. godine, omelo i tu akciju.
Posle propasti ovog plana rimske Kongregacije za Propagandu, to jest za nametanje katoličanstva, da za uniju sa Rimskom crkvom pridobije glavne predstavnike Srpske crkve, usledilo je još nekoliko sličnih pokušaja, u drugoj polovini 17. veka, sa hercegovačkim mitropolitima i manastirima, kojima su pape Aleksandar Sedmi i Kliment Deseti, po kaluđerima koje su oni upućivali u Rim, slali bogate darove – krstove, putire, srebrne svećnjake i slične predmete. Uz to su išle i papske darovne povelje o slobodnom dolasku na papski dvor, radi primanja obećane pomoći, po istim pravilima koja su važila i za odlazak srpskih kaluđera na dvor ruskih careva.
Poslednji tragovi takvih odnosa srpskih hercegovačkih manastira sa vatikanskom Propagandom i papama potiču iz Zavale, 1673. godine, i Žitomislića, 1683.
|
Neprihvatljivi uslovi
Suprotan efekat
|
